KQHT 2. TƯ TƯỞNG KINH TẾ THỜI CỔ ĐẠI VÀ TRUNG CỔ Giảng viên: Nguyễn Văn Vũ An Bộ môn Tài chính – Ngân hàng

A- TƯ TƯỞNG KINH TẾ THỜI CỔ ĐẠI Ở phương Đông, thời cổ đại bắt đầu từ cuối thế kỷ IV đến thế kỷ thứ III, trước công nguyên. Ở phương Tây, thời cổ đại bắt đầu từ cuối thế kỷ III đến cuối thế kỷ II trước công nguyên.

Đặc trưng kinh tế- xã hội thời cổ đại (Hy Lạp) Đặc trưng của xã hội thời cổ đại gắn với chế độ chiếm hữu nô lệ Tình hình đó đặt ra cho những nhà tư tưởng chủ nô nhiệm vụ Phải tìm cách làm giảm mâu thuẩn của xã hội nô lệ, bảo vệ sự sống còn của xã hội nô lệ và lợi ích của giai cấp chủ nô Xác định phương hướng phát triển kinh tế vào công nghiệp, nông nghiệp hay thương nghiệp

Đặc điểm tư tưởng kinh tế thời cổ đại Thừa nhận sự tồn tại của chế độ nô lệ là hợp lý và duy nhất Platon coi XH chiếm hữu nô lệ là một “xã hội lý tưởng” Aristote coi chế độ nô lệ là do bản thân tự nhiên sáng tạo nên

Đặc điểm tư tưởng kinh tế thời cổ đại Tư tưởng coi khinh lao động chân tay Platon cho rằng lao động chân tay là điều nhục nhã, đáng hỗ thẹn vì nó làm hư hỏng con người, người lao động không thể là người bạn tốt, chiến sĩ tốt Aristote thì quan niệm công dân chỉ nên tham gia chiến trận và quản lý nhà nước, không nên làm nghề thủ công, buôn bán và cày ruộng là những công việc “trái với lòng từ thiện”

Đặc điểm tư tưởng kinh tế thời cổ đại Lên án họat động thương nghiệp, cho vay nặng lãi, đồng thời lý tưởng hóa nền kinh tế tự nhiên Platon cho rằng thương nghiệp là một tội ác, là công việc nhục nhã, xấu xa đối với con người vì nó phát triển tính giả dối, lường gạt Aristote cho họat động cho vay nặng lãi cũng xấu xa như kinh doanh nhà chứa và so với việc cho vay nặng lãi thì cướp bóc trực tiếp là điều vinh dự hơn

Đặc điểm tư tưởng kinh tế thời cổ đại Lên án sự tồn tại và phát triển tầng lớp quý tộc, tài chính trong xã hội Platon mơ ước đến xã hội lý tưởng trong đó không có chế độ tư hữu, một xã hội toàn những công dân tự do (nhưng vẫn còn nô lệ) Aristote phê phán gay gắt sự phân hóa giàu nghèo và sự bần cùng của xã hội, nhưng đồng thời ông không chủ trương chống lại chế độ tư hữu

Đặc điểm tư tưởng kinh tế thời cổ đại Trong lý luận của các nhà Hy Lạp cổ đại đã có yếu tố phân tích kinh tế Họ đã biết đến những phạm trù như: phân công lao động, giá trị, giá trị sử dụng, giá trị trao đổi, một số chức năng của tiền tệ Biết đề cập đến vai trò nhà nước đối với nền kinh tế, ảnh hưởng cung- cầu đến giá cả hàng hóa

Một số tư tưởng kinh tế chủ yếu Tư tưởng kinh tế của Xénophon Tư tưởng kinh tế của Platon Tư tưởng kinh tế của Aristote Tư tưởng kinh tế của Khổng Tử

Tư tưởng kinh tế của Xénophon Tư tưởng về phân công lao động: Ông cho rằng phân công lao động thúc đẩy lưu thông hàng hóa. Ông thấy được mối quan hệ giữa phân công lao động và thị trường Quan niệm về giá trị: Ông nói: “cây sáo không có giá trị đối với người không biết thổi, nhưng đem bán nó vẫn có giá trị”

Tư tưởng kinh tế của Xénophon Về tiền tệ: Xénophon đã phát triển khái niệm tiền tệ dưới cái tính quy định đặc thù trong hình thái của chúng với tư cách là tiền tệ và tiền tích trữ. Xénophon cho rằng bạc là tiền tệ có nhu cầu vô hạn Nghiên cứu về mối quan hệ giữa giá cả hàng hóa và việc cung-cầu hàng hóa: Ông khuyên nên mua nô lệ theo từng toán nhỏ để nhu cầu lớn không làm tăng giá cả

Tư tưởng kinh tế của Platon Sự tồn tại của giai cấp trong xã hội là tất yếu: Ông cho rằng sự phân chia giai cấp là tình trạng tự nhiên của xã hội, từ giai cấp lại sinh ra nhà nước. Ông luôn thuyết phục cho tư tưởng “cha truyền, con nối” trong nghề nghiệp Trên cơ sở phân công, ông xây dựng một nhà nước lý tưởng bao gồm các giai cấp sau: Tầng chóp: Bao gồm các triết nhân và quân nhân đứng đầu cộng đồng nô lệ Tầng trung gian: Gồm những người nông dân Tầng dưới đáy: Gồm những người nô lệ

Tư tưởng kinh tế của Platon Sự trao đổi sản phẩm cũng là tất yếu và bắt nguồn từ sự phân công lao động xã hội, nó là hình thức liên hệ xã hội giữa những người sản xuất Những vấn đề lý luận về sản xuất hàng hóa Ông nghiên cứu tiền tệ chỉ với 2 thuộc tính quy định nó là thước đo giá trị và ký hiệu giá trị Platon chống lại khuynh hướng công thương trong nền kinh tế Hy Lạp, chống lại sự phát triển kinh tế hàng hóa, đòi quay lại nền kinh tế tự nhiên

Tư tưởng kinh tế của Aristote Phủ nhận lý luận của Platon về nhà nước lý tưởng Phản đối sự phân chia xã hội thành 2 đẳng cấp: các nhà triết học và chiến sĩ Ông cho rằng nhà nước là một hình thái giao dịch quan trọng nhất, hình thái một là gia đình, hình thái hai là thôn xóm Ông chống lại quan điểm về sở hữu tập thể của Platon, bảo vệ chế độ tư hữu tài sản

Tư tưởng kinh tế của Aristote Về một số phạm trù của kinh tế hàng hóa như Ông nói: “Sự trao đổi không thể có được nếu không có sự bằng nhau” Ông nói: “Có một công cụ của trao đổi là tiền tệ” Các Mác nhận xét:“ Thiên tài Aristote là chổ đó, trong biểu hiện giá trị của hàng hóa, ông tìm ra quan hệ bình đẳng”

Tư tưởng kinh tế của Aristote Về tiền tệ: Ông giải thích nguồn gốc xuất hiện của tiền là do khó khăn trong vấn đề trao đổi, do thỏa thuận của những người đem trao đổi, do việc mở rộng quan hệ thị trường và khẳng định chỉ có tiền mới làm cho các hàng hóa được so sánh với nhau

Tư tưởng kinh tế của Aristote Về thương nghiệp Thương nghiệp trao đổi H – H Thương nghiệp hàng hóa T – H Đại thương nghiệp: trao đổi nhằm mục đích làm giàu, tăng khối lượng tiền tệ: T – H – T’

Tư tưởng kinh tế của Aristote Về thương nghiệp: Ông cho có 2 loại kinh doanh Những họat động kinh tế: giá trị sử dụng có tác dụng kích thích là chủ yếu, trao đổi là phương tiện để tổ chức kinh tế tốt hơn Việc sản xuất ra của cải: Mục đích của loại kinh doanh nầy là làm giàu và tăng khối lượng tiền tệ

Tư tưởng kinh tế của Aristote Về nguồn gốc của lợi nhuận thương nhân và các nhà sản xuất công nghiệp: Aristote cho rằng đó là do địa vị độc quyền mà có và lợi nhuận nầy cũng như lợi tức cho vay là một hiện tượng không bình thường trái quy luật.

Tư tưởng kinh tế của Khổng Tử Quan điểm kinh tế của phái Pháp gia: Đây là trào lưu tư tưởng gắn chặt với chủ nô và nông dân giàu. Theo họ, chỉ có nghề nông với nghề binh là chính đáng, còn thương mại và thủ công có hại cho nhà nước

Tư tưởng kinh tế của Khổng Tử Quản Tử Luận Phân chia xã hội thành đẳng cấp, coi sĩ, nông, công, thương là cơ sở của đất nước Xem nghề nông là nghề chủ yếu Tán thành sự can thiệp nhà nước vào đời sống kinh tế Thị trường là nơi điều tiết tất cả các hàng hóa. Những người gắn liền với thị trường có thể biết vì sao mà có trật tự, không trật tự, vì sao mà hàng hóa nhiều hay ít

B. TƯ TƯỞNG KINH TẾ THỜI TRUNG CỔ Sơ kỳ Trung cổ (thế kỷ V đến cuối thế kỷ XI): thời kỳ hình thành xã hội phong kiến Trung kỳ trung cổ (thế kỷ XII đến thế kỷ XIV): thời kỳ phát triển của xã hội phong kiến Hậu kỳ trung cổ (thế kỷ XVI - thế kỷ XVII): thời kỳ tan rã của chế độ phong kiến và sự ra đời của CNTB

Đặc điểm tư tưởng kinh tế thời Trung cổ Tư tưởng kinh tế thời kỳ nầy có thể khái quát như sau: bênh vực cho nền kinh tế tự nhiên, ít chú ý đến những vấn đề kinh tế hàng hóa như: Giá trị, tiền tệ v.v..Ở họ không có khái niệm giá trị, lên án thương nghiệp và cho vay nặng lãi Chiếm vị trí quan trọng trong các quan điểm kinh tế thời kỳ phong kiến là học thuyết “giá cả công bằng”

Một số luận điểm của Saint Thomas d’Aquin Về quyền tư hữu: Ông ca ngợi chế độ tư hữu tài sản, bênhh vực chế độ tư hữu và nhà thờ. Ông coi quyền quản lý tài vật là do tạo hóa giao phó Về các họat động kinh tế: Thomas d’ Aquin phân biệt 2 loại: Những nỗ lực trực tiếp tạo ra của cải vật chất để chiếm hữu và hưởng dụng là rất đáng thương và rất đáng kính trọng; Những họat động trung gian hưởng lợi dựa trên lao động người khác là những hoạt động đáng chê trách và bị trừng phạt

Một số luận điểm của Saint Thomas d’Aquin Về tư bản và lợi nhuận: Quan niệm bây giờ cấm cho vay nặng lãi vì tiền không thể sinh ra tiền được Về địa tô: Thomas d’Aquin quan niệm địa tô là khoản thu nhập của ruộng đất, khoản này khác với thu nhập từ tư bản và tiền tệ Về dân số: Chỉ có Thomas d’ Aquin là lo ngại sự gia tăng dân số quá mức